wczytywanie treści

Historia Kapituły

Kapituła Bazyliki Katedralnej we Włocławku

We wszystkich najstarszych diecezjach Polski Kapituły powstały niemal równocześnie z biskupstwami. Diecezja Włocławska nie bierze jednak początku z Włocławka, ale jest dalszym ciągiem diecezji kujawskiej ze stolicą w Kruszwicy.

Rok 1123 nie jest datą erekcji biskupstwa, ale datą przeniesienia stolicy z Kruszwicy do Włocławka. Kapituła istniejąca od początku w Kruszwicy pozostała tam nadal. Kiedy biskupi rezydujący we Włocławku postanowili erygować nową Kapitułę nie wiadomo. Dokument erekcji nie dochował się do naszych czasów. Historycy czas powstania Kapituły we Włocławku ustalają na okres między rokiem 1148, a 1161, przyjmując jednak, że jest on bliższy 1148 r., kiedy to energiczny biskup Werner osiadł we Włocławku i zabrał się do uporządkowania diecezji. Po erekcji Kapituły Włocławskiej Kruszwicka nadal istnieje, ale jako kolegiacka.

Każda Kapituła, podobnie więc i Włocławska, dążyły do tego, aby liczba prałatów i kanoników była ściśle określona. Wiązało się to z podziałem dochodów z dóbr kapitulnych na poszczególnych członków Kapituły. Przyjmuje się, że w XII w. był już we Włocławku zamknięty ustrój wewnętrzny Kapituły.

Początkowo liczba prałatów była następująca: prepozyt, dziekan, archidiakon, scholastyk, kustosz i kantor. W XV w. doszła jeszcze jedna prałatura – archidiakon pomorski, który z braku Kolegiaty na Pomorzu najpierw zasiadał jako ostatni kanonik w Kapitule, a w pocz. XV w. został przesunięty do stalli prałackiej. Od 1593 r. doszła jeszcze jedna prałatura - kanclerz. Cała więc Kapituła liczyła 26 członków: 8 prałatów i 18 kanoników. Nie spotyka się w historii kanoników, zwanych dziś honorowymi, poza jednym wypadkiem, kiedy to biskup S. Karnkowski mianował kanonika dziewiętnastego, ale musiał go utrzymać z własnego stołu. Ten stan trwał do 1803 r., kiedy to biskup Rybiński ze względu na zabór mienia Kapituły przez rząd pruski, zmniejszył liczbę prałatów do 4, a kanoników do 8. Liczba kanoników była więc w Kapitule Włocławskiej najmniejsza z Kapituł polskich. Świadczyło to o sile Kapituły, która nie dopuszczała, aby zdobytą władzę rozkładać na większą liczbę osób. Uwidoczniło się to także w latach późniejszych, gdy dochody Kapituły malały, ta nie dopuszczała do obsadzenia wszystkich kanonii.

Kwalifikacje, jakie były potrzebne do wejścia do Kapituły, kształtowały się stopniowo w ciągu wieków. Oprócz prawego pochodzenia, bezżeństwa, zalet umysłu żądano, aby wszyscy członkowie Kapituły posiadali wyższe święcenia, czyli co najmniej subdiakonat. Prawo to narzucił już sobór w Viennie, ale jeszcze po soborze Trydenckim były wypadki, że kanonikiem był akolita. Sama Kapituła dążyła do tego, aby w jej gronie zasiadali wyłącznie kapłani. Udało się to dopiero od poł. XVIII w. Drugą dążnością Kapituły była jej szlachecka ekskluzywność. Od 1421 r. na mocy przywileju papieża Marcina II członkami Kapituły mogli być członkowie domów szlacheckich, a plebejusze tylko w wypadku posiadania doktoratu. Liczbę plebejuszy określono na pięciu: 2 doktorów teologii, 2 doktorów prawa i jeden doktor medycyny. Prawo to potwierdził papież Paweł III.

Nominacja na członka Kapituły do XIV w. należała do biskupa ordynariusza. Od XIV w. Stolica Apostolska odebrała biskupom prawo nominacji na kanoników bez jej zgody. Dopiero papież Mikołaj V zastrzegł sobie nominacje kanonickie, które zawakują w miesiącach nieparzystych, a biskupom zostawił miesiące parzyste. Wkrótce nominację na 90 kanonii i prałatur w Polsce papież przekazał królowi polskiemu. W Kapitule Włocławskiej z nominacji króla był prepozyt i dwóch kanoników. Nominacje papieskie skończyły się w końcu XVIII w.

Sama Kapituła w wyniku długotrwałych dążeń uzyskała prawo wybierania archidiakona z dwóch kandydatów przedstawionych przez biskupa i prawo wystawienia dwóch kandydatów na kaznodzieję, z których biskup wybierał jednego. Obowiązki kanoników:

1. Obowiązek uczestniczenia w zebraniach Kapituły. Nieobecność lub wychodzenie przed zakończeniem karano grzywnami pieniężnymi.

2. Obowiązek uczestniczenia we Mszy św. i wspólne odmawianie brewiarza. Jeśli kanonik nie mógł tego uczynić osobiście, choćby z racji kumulacji stanowisk; musiał dawać zastępcę, inaczej potrącano mu przy wypacaniu należności.

3. Rezydencja przy Katedrze. Do XIII w. nie była problemem, później choćby z racji kumulacji, przepis ten często był łamany.

Utrata godności prałata lub kanonika następowała:

  1. Przez śmierć, z tym że istniał tzw. annus gratiae, czyli rok po śmierci dochody należały do zmarłego – regulowano za to jego długi, roszczenia rodzin, itp.
  2. Za życia wykluczono z Kapituły za niewypełnienie obowiązku rezydencji, za kumulację beneficjów (oba te przepisy zostały tylko na papierze).
  3. Za wyjawianie sekretów Kapituły lub dopuszczanie się przestępstwa (praktycznie w Kapitule Włocławskiej zawieszano tylko na rok w obowiązkach członka Kapituły).
  4. Z powodu wstąpienia do zakonu.
  5. W wypadku odpadnięcia od wiary lub zawarcia związku małżeńskiego.
  6. Przez zrzeczenie się, które mogło być trojakie:
    1. zrzeczenie się z prawem pobierania dochodów,
    2. zrzeczenie się na korzyść innego,
    3. zrzeczenie się na jakiś określony czas.

Wyrazem samorządu Kapituły jest prawo posiadania własnych statutów. Pierwsze statuty zostały opracowane i zatwierdzone w 1500 r. przez biskupa Krzesława z Kurozwęk. Złożyły się na nie zebrane w jedną całość rozmaite uchwały Kapituły, jak i zarządzenia Biskupów Włocławskich. Rewizji i uaktualnienia tych statutów dokonano w 1599 r. Zatwierdzenie ich przez Stolicę Apostolską nie doszło do skutku z racji śmierci w Rzymie biskupa Rozrażewskiego. Trzecią reformę statutów zatwierdził biskup Stanisław Zdzitowiecki w 1924 r. Jak się wydaje, żaden ze zbiorów Kapituły Włocławskiej nie otrzymał zatwierdzenia papieskiego. Mimo to Kapituła Włocławska cieszyła się w Polsce wielkim uznaniem. Jeszcze w średniowieczu zdobyła przydomek „najuczeńszej”, a następnie „zachowawczyni starych zwyczajów narodowych i stróża starodawnych tradycji Kościoła polskiego”. Jej statuty były brane na wzór przy zakładaniu lub reformie innych Kapituł, np. Kapituły Uniejowskiej, Płockiej, Podlaskiej, Sandomierskiej czy Kieleckiej.

W 1947 r. Kapituła postanowiła ponownie zaktualizować swoje statuty. Prace w tej dziedzinie prowadzone były z większymi lub mniejszymi przerwami. Zmarły Biskup Włocławski Jan Zaręba polecił, aby przygotować nowy statut w oparciu o dotychczasowy Statut Włocławskiej Kapituły Katedralnej zatwierdzony dnia 16 sierpnia 1924 r. przez Biskupa Włocławsko-Kaliskiego Stanisława Zdzitowieckiego i o nowy Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. Jego następca Biskup Włocławski Henryk Muszyński podjął tę inicjatywę i polecił ją sfinalizować.

Na posiedzeniu Kapituły w dniu 20 października 1989 r. uchwalony został projekt nowego Statutu Włocławskiej Kapituły Bazyliki Katedralnej i przedstawiony Pasterzowi Kościoła Włocławskiego do zatwierdzenia zgodnie z kanonem 505 KPK. Tekst Statutu został zatwierdzony przez Biskupa Włocławskiego Henryka Muszyńskiego w dniu 17 stycznia 1992 r. Biskup Włocławski Bronisław Dembowski w dniu 10 stycznia 2002 r. ogłosił zatwierdzony jednolity tekst Statutu Włocławskiej Kapituły Bazyliki Katedralnej.

Ostatnia rewizja Statutów Kapituły nastąpiła w 2013 r., kiedy to Biskup Włocławski Wiesław Mering uroczyście podpisał i zatwierdził nowe Statuty Włocławskiej Kapituły Bazyliki Katedralnej na zakończenie Mszy Krzyżma w Wielki Czwartek 28 marca 2013 r. Wśród nowości wymienić należy wprowadzenie godności „kanonika seniora” i zapis o swobodnym mianowaniu i zwolnieniu przez biskupa członka Kapituły.

Obecnie Kapituła liczy 4 prałatów, 8 kanoników gremialnych, 11 honorowych i 13 seniorów.